تاریخچه گروه آناتومی در دانشکده‌های پزشکی همزمان با تأسیس دانشکده‌های پزشکی در ایران و جهان می باشد. در تاریخچه تأسیس دانشکده‌های پزشکی اولین گروهی که تأسیس شده است گروه آناتومی می‌باشد. به عبارتی آناتومی اصلی‌ترین گروه پایه و اساس پایه پزشکی در دانشکده پزشکی است. در روند توسعه علوم پزشکی بویژه علوم پایه پزشکی حوزه‌های مختلفی اضافه شده ولی نقش علوم تشریحی هم چنان برجسته باقی مانده است. زیرا با توسعه تکنولوژی‌های نوین حیطه‌های آناتومی نیز توسعه یافته است. اگر آناتومی از سلول تا بدن آدمی تلقی کنیم. امروزه علاوه بر ماکروسکوبیک آناتومی میکروسکوبیک آناتومی (بافت شناسی) با پیدایش انواع میکروسکوپها و مطالعات ریزبینی جزئی از حوزه‌های علوم تشریحی (آناتومی) شده است. امروزه با استفاده از میکروسکوپ الکترونی علاوه بر مطالعات بافتی ساختارهای درون سلولی هم جزء حیطه‌های آناتومی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. از طرف دیگر فرآیند نحوه رشد هر موجود زنده از جمله انسان محور دیگر حوزه آناتومی می باشد. در این قلمرو علاوه بر فرآیند شکل‌گیری جنین و نحوه ارگان‌زایی و اثر عوامل تراتوژن بر جنین، موضوع نحوه اثر ژنها بر ایجاد ارگان ها در قبل و بعداز تولد، رشد بعد از تولد هم جزء حیطه‌های آناتومی قرار گرفته است. در دو دهه اخیر مسئله evolution و یا همان تکامل و تکوین نیز در دپارتمانهای آناتومی تحت عنوان evolutionary anatomy مورد مطالعه جدی قرار گرفته است و از طریق این نوع مطالعات حتی نوع نگرش به برخی از بیماریها تغییر یافته و مداخلات درمانی نیز تحت تأثیر قرار گرفته است.
حوزه آناتومی ماکروسکوپی نیز مورد بازنگری جدی قرار گرفته است و مباحثی تحت عنوان Functional Anatomy و Clinical Anatomy در زیر مجموعه‌های دپارتمان علوم تشریحی (آناتومی) گسترش یافته است و حتی کنفرانس‌هایی تحت عنوان Clinical Anatomy در جهان در حال برگزاری است. که هدف آن کاربرد کلینیکی آناتومی برای دانشجویان پزشکی، دستیاران، فلوشیپ‌ها، دندانپزشکان و سایر رشته‌های دیگر حوزه پزشکی است. موضوع نحوه آموزشی آناتومی نیز از دیر باز حتی دورا‌ن‌های قبل توسط کسانی مانند بقراط ،ابوعلی سینا ، جالینوس و ... مورد توجه جدی قرار داشته است. ابوعلی سینا کتابی دارد تحت عنوان خلاصه التشریح که در این کتاب علاوه بر قانون که موضوعات آناتومی را بررسی می‌کند در این کتاب نحوه آموزش آناتومی را مورد توجه قرار گرفته است. تاریخچه آناتومی مدرن در ایران با تاسیس دارالفنون در سال 1850 میلادی هم زمان است، امیر کبیر بعد از تاسیس دارالفنون چند نفر را مامور می کند که در خارج از کشور آناتومی را بیاموزند و در دارالفنون آناتومی را تدریس کنند. یکی از این اشخاص فردی بود به نام حاجی میرزا افشار حکیم باشی که پس از برگشت از فرنگ کتابی تحت عنوان علوم تشریحی به زبان عربی می نویسد. امیر کبیر علاوه براین تعدادی از مدرسین اتریشی را استخدام می کند که یکی از این مدرسین اتریشی شخصی به نام جاکوب ادوارد پولاک بود. او در دارالفنون به عنوان معلم طب مشغول به تدریس می شود و علاوه بر تدریس پزشکی، تدریس آناتومی را بر عهده می گیرد. یکبار هم تشریح جسد را در ایران انجام می دهد. همچنین کتابی به زبان فرانسوی می نویسد که فردی به نام میرزا محمد حسین افشار این کتاب را ترجمه می کند. این کتاب جز اولین کتب آناتومی بوده که به زبان فارسی در ایران چاپ شده است. ادامه تاریخچه آناتومی ایران با تاسیس دانشگاه تهران در سال 1934 ادامه می یابد. از آنجاییکه در گذشته اساسی ترین درس پایه پزشکی آناتومی بوده، در محل دانشکده های پزشکی دپارتمان آناتومی نقش بزرگی داشته است. در سال 1939 فردی به نام اورلیمف که فرانسوی بوده به ایران دعوت می شود و به عنوان رئیس دانشکده شروع به کار در زمینه تدریس اناتومی می کند. او به مدت 8 سال رئیس دانشکده پزشکی تهران بود که در این مدت شاگردانی همچون پروفسور امیر فتحی، پروفسور یحیی عدل، دکتر حکیم و دکتر امیر اعلم را تربیت می کند.
دکتر امیر اعلم
استاد کرسی تشریح
دکتر امیر اعلم در سال 1256 خورشیدی در تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را در ایران، ترکیه و سوریه به پایان رساند. سپس در دانشکده پزشکی فرانسوی بیروت مشغول تحصیل طب شد. در اواخر سال 1900 میلادی عازم فرانسه شد. در مدرسه نظامی لیون به ادامه درس پزشکی پرداخت و در سال 1904 تحصیلات خود را در دانشگاه لیون به اتمام رسانید و به دریافت دیپلم دولتی از دانشگاه مزبور نائل آمد. او در سال 1906 میلادی به ایران مراجعت کرد و در سال 1283به استادی تشریح مدرسه طب و عضویت مجلس حفظ الصحه دولتی انتخاب شد. بعد از ساخته شدن ساختمان دانشکده پزشکی و سالن های تشریح، دکتر امیر اعلم رئیس دانشگاه ابن سینا و استاد تشریح بود تا سال 1321 که به ریاست دانشکده پزشکی انتخاب گردید و در سال 1326 بنا به درخواست خود بازنشسته شد. استاد در سال 1340 شمسی جهان فانی را بدرود گفت. بعد از ایشان پروفسور کیهانی، دکتر گنج بخش، دکتر حکیم، دکتر نیک نفس، دکتر کوثریان، دکتر حکمت و دکتر بامشاد جز اساتیدی بودند که در این دپارتمان حضور داشتند.
دکتر جمال‌الدّین مستقیمی
استاد بزرگ آناتومی
در دانشگاه علوم پزشکی مشهد استاد بزرگ آناتومی ، دکتر مستقیمی حضور داشتند. استاد مستقیمی به همراه دکتر کمال الدین آرمین جز دومین دوره دانشجویان پزشکی بودند که در دانشگاه تهران تحصیل کردند. استاد مستقیمی در سال 1292 در شیراز متولد شده است. کتابت را در مکتب خانه، نزد خاله خود آغاز و دوره ابتدایی را در مدرسه نمازی شیراز به پایان رسانده است. تحصیلات خود را در دبیرستان شعاعیه ادامه داده و در سال 1311 هجری شمسی به دریافت دیپلم علمی موفق می گردد. در همین سال ، با تشویق و همیاری مرحوم فیوضات رئیس اداره فرهنگ وقت، وارد دانشکده طب تهران می گردد. در همان سال های نخست، علم تشریح را نزد دکتر بلر جراح بیمارستان آمریکایی، فرا گرفت و با توجه به علاقه و پشتکار فراوان، به عنوان دستیار در تشریح و تدریس وی را کمک نمود. در سال 1317 به عنوان جراح از دانشکده طب فارغ التحصیل شد. ایشان پس از انجام خدمت سربازی، در سال 1319 به توصیه و پیشنهاد دکتر اعلم برای تدریس راهی مشهد می گردد و تا سال 1352 در دانشکده پزشکی مشهد به تدریس و پژوهش اشتغال داشته است. سپس در سال 1356 به تاسیس گروه آناتومی دانشگاه علوم پزشکی ایران پرداختند.
در گروه آناتومی دانشگاه علوم پزشکی ایران در آن زمان دکتر اصلان از هندوستان، دکتر آرین پور و دکتر کانینگهام جز اساتیدی بودند که در این دپارتمان حضور داشتند و همچنین ، کارشناسانی از دانشگاه شهید بهشتی برای تشریح همکاری داشتند. سپس با ادغام دانشکده پزشکی طالقانی به این مجموعه، دکتر سید محمود طباطبایی و دکتر زاون نرسسیانس، پزشک جراح، به اساتید گروه پیوستند.
دکتر زاون نرسسیانس
ایشان از پزشکان جراح شرکت نفت بودند که دوره آناتومی را نزد پروفسور Last (نویسنده کتاب Last Anatomy) طی کردند و همزمان به تدریس آناتومی مشغول بودند. از سال 1356 در گروه علوم تشریح دانشگاه علوم پزشکی ایران به تدریس آناتومی تنه پرداختند و معرف کتاب آناتومی Last در کشور ایران بودند. ایشان انسان صادقی بوده و با اینکه جراح معروف و صاحب چندین بیمارستان بودند، ظاهر ساده ای داشته و به سادگی زندگی می کردند.
دکتر سیّد محمود طباطبائی
استاد در سال 1298 شمسی در تهران متولد شد و پس از اتمام دوره ابتدایی و متوسطه و دارالفنون جهت تحصیل در رشته پزشکی به دانشگاه تهران وارد شد. در سال 1322 موفق به دریافت دیپلم پزشکی شده سپس به مدت یکسال خدمت زیر پرچم در بهداری دبیرستان نظام و دانشکده افسری انجام داد. از آن پس صبح ها در بخش چشم و گوش و حلق و بینی و عصرها در بخش آناتومی کار می کرد. در همان سال از طرف دانشکده پزشکی آگهی برای قبول دستیار در بخش آناتومی منتشر شد که با شرکت در امتحان توانست بصورت رسمی کار خود را ادامه دهد. در سال 1335 تخصص خود را در قسمت چشم پزشکی دریافت نمود. از سال 1377 به عنوان استاد در بخش آناتومی کار خود را ادامه دادند و در ضمن معالجه بیماران در مطب خصوصی و چند موسسه خیریه و بهداری بانک سپه و همچنین بانک صادرات ادامه دادند. در سال 1343 با عنوان استاد تمام وقت در دانشگاه تهران و در سال 1349 به عنوان مسئول بخش آناتومی دانشکده پزشکی دانشکده جندی شاپور اهواز و سپس در سال 1355 به دعوت رئیس دانشکده پزشکی ایران از دانشگاه جندی شاپور اهواز به تهران آمدند و تا سال 1373 در آنجا به تدریس آناتومی (آناتومی سر و گردن )پرداختند.
دکتر ناصرالدّین بامشاد علوی
دکتر ناصرالدّین بامشاد علوی، از سال 1358 به گروه علوم تشریح دانشکده پزشکی ایران پیوستند و مدیریت گروه را بر عهده داشتند. ایشان در سال 1294 در تهران متولد شده و پس از گذراندن دوره ابتدائی ، متوسطه ، عالی وارد دانشکده پزشکی تهران شد و در سال 1320 با درجه دکترا در پزشکی به کارهای درمانی پرداخت. پس از گذراندن دستیاری پاتولوژی و هیستولوژی و جنین شناسی سپس به خدمت تمام وقت در رشته علوم تشریحی تا آخرین پایه استادی تا سال 1358 در خدمت دانشگاه علوم پزشکی تهران بود. در سن 65 سالگی بازنشسته گردید. سمت های دانشگاهی علاوه بر استادی تمام وقت، مدیریت گروه، ریاست دانشکده، معاونت دانشکده، هئیت ممیزه دانشگاه بوده است.
پذیرش دانشجویان در دانشکده پزشکی ایران در اوایل تاسیس از مقطع لیسانس صورت گرفت. در این زمان دکتر علی فروحی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دکتر سید حسین کوثریان از دانشگاه علوم پزشکی تهران بعد از بازنشستگی به استخدام دانشگاه علوم پزشکی ایران درآمدند. در حال حاضر، آزمایشگاه بافت شناسی به نام این استاد فرهیخته مزیّن شده است.
دکتر علی فروحی
استاد در سال 1308 شمسی در شهرستان صومعه سرای گیلان متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در دبستان شمس صومعه سرا و عنصری رشت و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان شاهپور رشت در سال 1326 با احراز رتبه اول به پایان رساند. از سال 1326 تا 1332 در دانشکده پزشکی تهران مشغول به تحصیل بوده و دوره تخصص جراحی عمومی را در بخش جراحی پروفسور عدل در سال 1336 به پایان رساند و از اواخر همان سال به عنوان رئیس بهداری و جراح بیمه های اجتماعی گیلان و سپس ریاست بخش بیمارستان پورسینای رشت مشغول بکار شد. از سال 1340 تا 1344 در لندن دوره علوم پایه پزشکی را در کالج سلطنتی جراحان انگلیسی و دوره های تکمیلی جراحی را در بیمارستان های وابسته به دانشگاه لندن گذراند و از سال 1345 به عنوان دانشیار آناتومی در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مشغول بکار شد. در سال 1357 با سمت استاد آناتومی بازنشسته شد و تا سال 1370 در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مشغول به تدریس بود. از سال 1370تا زمان حیاتشان در بخش آناتومی دانشگاه علوم پزشکی ایران به تدریس آناتومی(آناتومی اندام) مشغول بودند و کتاب های تاریخ معاصر آناتومی و تاریخ پزشکی را توسط دانشگاه علوم پزشکی ایران چاپ نمودند.
دکتر سید حسین کوثریان
استاد در سال 1298 در تهران متولد شد در سال 1316 در کنکور دانشگاه تهران در رشته پزشکی شرکت کرد و با رتبه اول وارد دانشگاه تهران شد و سپس به عنوان دستیار بخش آناتومی با رتبه اول وارد دانشگاه تهران شد و پس از گذراندن این دوره برای تکمیل اطلاعات رشته آناتومی به پاریس رفت. در دانشکده پزشکی پاریس در بخش آناتومی پروفسور دلماس مشغول بکار شد و به علت موفقیت در تحقیقات آناتومی به عضویت انجمن آناتومیست های فرانسه زبان در آمد. پس از مدتی به مطالعه آنتروپولوژی پرداخت. پس از 4 سال تحقیق و کسب رتبه اول در دانشگاه تهران بصورت استادیار تشریح مشغول بکار شد. در آبان ماه 1335 به سمت دانشیاری آناتومی و در سال 1342 به سمت استاد در آمد. در سال 1359 به تقاضای خود بازنشسته شد. از این به بعد در، شهید بهشتی، دانشگاه شیراز و یزد و کرمان تدریس نمود. در دانشگاه علوم پزشکی ایران نوروآناتومی تدریس می کردند.
پس از ادغام دانشکده پزشکی طالقانی و دانشکده پزشکی ایران ، دکتر محمد تقی جغتایی که موسس و رئیس دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی به مدت 14 سال بودند، به جمع اساتید گروه علوم تشریح دانشگاه علوم پزشکی ایران پیوستند. ایشان بعد از دکتر بامشاد علوی ، مدیریت گروه را بر عهده داشتند. در سالهای بعد دکترابوالفضل فقیهی و مرحوم دکتر محمود ایوبیان از دانشکده توانبخشی به گروه علوم تشریح دانشگاه ایران پیوستند.
دکتر محمّدتقی جغتایی
استاد در سال 1337 در سبزوار متولد شدند و در سال 1355 دیپلم را از دبیرستان خسروی مشهد اخذ کردند و دوره لیسانس فیزیوتراپی از دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 62-1355 و دوره فوق لیسانس آناتومی از دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 65-1363 و دکترای تخصصی (Ph.D) آناتومی از دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 69-1365 به اتمام رساندند و از سال 1363 به گروه علوم تشریح دانشگاه علوم پزشکی ایران پیوستند. ایشان دوره های فلوشیپ دورۀ آناتومی اعصاب را در دانشگاه Leed's انگلستان در سال 1380 و دوره فلوشیپ علوم اعصاب را در King's College انگلستان در سال 1382 طی کردند و در حال حاضر استاد پایه 31 دانشگاه ، مدیر گروه علوم تشریح دانشگاه علوم پزشکی ایران و مدرس نوروآناتومی پزشکی و تحصیلات تکمیلی و دستیاری می‌باشند. همچنین ایشان رئیس مرکز تحقیقات سلولی و ملکولی دانشگاه علوم پزشکی ایران، مدیر مسئول و سردبیر فصلنامه تازه های علوم اعصاب، مدیرمسئول مجله علوم تشریح، بنیانگذار و عضو هیات مدیره و رئیس انجمن علوم تشریحی ایران، رئیس انجمن علوم اعصاب ایران، عضو هیئت مدیره انجمن بین المللی آسیا و اقیانوسیه وVisiting professor دانشگاهMiddlesex لندن می‌باشند. حوزه های تحقیقاتی ایشان به شرح ذیل می‌باشد:
نوروآناتومی
Neurorehabilitation
Developmental Neuroscience
Neurodegeneration & CNS Regeneration
Developmental & Rehabilitation Neuroscience
دکتر مهدی مهدی‌زاده
استاد مهدی زاده در سال ۱۳۳۵ در تهران متولد شد. وی دوره کارشناسی فیزیوتراپی را در سال ۱۳۵۸ در دانشکدۀ توانبخشی علوم پزشکی ایران، دوره کارشناسی ارشد آناتومی را در سال ۱۳۶۹ در دانشگاه علوم پزشکی تهران و دورۀ دکترای تخصصی (Ph.D) آناتومی را در سال ۱۳۷۴ در دانشگاه علوم پزشکی تهران به اتمام رساندند. ایشان دوره فلوشیپ Transgenic Animals را در مرکز تحقیقاتی Research Center for Biotechnology آلمان در سال ۱۳۸۳ و دوره Sabbatical Neuroscience را در دانشگاه Manitoba کانادا در سال ۱۳۹۱ طی کرده و در حال حاضر استاد پایه ۲۹ و مدیر گروه علوم تشریح دانشگاه علوم پزشکی ایران می باشند. ایشان در کارنامه اجرایی خود ریاست آزمایشگاه جامع تحقیقات علوم پزشکی ایران (ICL)، معاونتهای آموزشی، اجرایی و تحصیلات تحصیلی گروه علوم تشریحی، عضو کمیته تحصیلات تکمیلی دانشکده، عضو مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی دانشگاه علوم پزشکی ایران، عضو هیئت تحریریه فصلنامه تازه های علوم اعصاب، عضو هیئت تحریریه مجله علوم تشریح، موسس و دبیر انجمن علوم تشریحی ایران را دارا می‌باشند.
در حال حاضر اساتید بزرگوار ذیل در گروه علوم تشریح علوم پزشکی ایران مشغول فعالیت هستند:
دکتر محمّدتقی جغتایی، دکتر مهدی مهدی‌زاده، دکتر حمیدرضا عسگری، دکتر سیدمرتضی کروجی، دکتر منصوره سلیمانی، دکتر سیدبهنام‌الدّین جامعی، دکتر فاطمه مرادی، دکتر مینا افتخارزاده، ، دکتر روناک شعبانی، دکتر زهره نظم‌آرا، دکتر حمزه بادلی، دکتر زهرا زندیه و دکتر فاطمه‌السّادات امجدی.